Huize Swaensteyn in de Voorburgse Herenstraat staat er verlaten bij. Alleen in de voormalige burgemeesterskamer is nog activiteit. Gerard van Egmond (65) ruimt op. Na een dienstverband van ruim 40 jaar waarvan de laatste achttien jaar als griffier, verlaat hij de gemeente. In een interview kijkt hij niet alleen terug.

Op 1 april 1979 stapte de Hagenaar Gerard van Egmond – ,,geboren in de Schilderswijk. Opgegroeid in Morgenstond’’ – het Raadhuis in Leidschendam binnen. Liever gezegd, een oud schoolgebouw aan de Rozenlaan want op het Raadhuis (nog zonder vleugel) was geen plek. Klerk op de afdeling algemene zaken van de gemeentesecretarie, belast met ruimtelijke ordening was zijn functie. ,,Ruimtelijke ordening vond ik interessant. Je ziet waaraan je werkt, aparte projecten maar ook hele woonwijken. Ik deed bijna alle ruimtelijke plannen voor de gemeente: Het Lien, Voorburgsweg, Rietvink, Heuvelpark, Leidsenhage.’’

Het waren toen heel andere tijden. Leidschendam en Voorburg waren nog aparte gemeenten. Met elk een eigen college van B&W en gemeenteraad van 21 leden. Wethouders werkten in deeltijd en werden navenant slecht beloond. Ze waren ook nog gewoon lid van de gemeenteraad hetgeen er toe leidde dat de macht vrijwel uitsluitend bij B&W lag.

Het beeld veranderde in de negentiger jaren als Den Haag het eigen grondgebied middels grenscorrecties wil vergroten en Leidschenveen in het vizier neemt. Het is de periode dat Leidschendam en Voorburg gaan werken aan een fusie, uit angst voor een Haagse overheersing. De fusie – ,,een vlucht naar voren die binnen een jaar geregeld was’’ – is op 1 januari 2002 een feit.

Daarnaast komt het kabinet met een Wet dualisering gemeentebestuur (gaat op 7 maart 2002 in werking) waarin rollen, taken en positie van B&W en gemeenteraad uit elkaar worden gehaald. Zowel B&W als de gemeenteraad moeten een eigen ambtelijke organisatie krijgen. De griffie is geboren.

,,Ik heb wel iets met het democratische proces; hoe het spel gespeeld wordt. Ik heb keurig gesolliciteerd. De fractievoorzitters voerden de sollicitatiegesprekken.’’ De nieuwe fusiegemeente kwam om in de gebouwen. Om de ‘scheiding’ tussen B&W en gemeenteraad ook zichtbaar te maken kwam de nieuwe gemeenteraad van 35 leden in Voorburg terecht.

Gerard werd ondergebracht in een kamertje bovenin Herenstraat 74. ,,Toen ik begon was er niets. Ik moest zelf voor alles zorgen. Er was ook geen budget. Maar ik kreeg wel de rekeningen voor water, licht en zo. We zaten dus dik in de min.’’

Cultuurverschil

Tussen Leidschendam en Voorburg bestond een groot cultuurverschil, aldus Gerard. Voorburg was een kleinere gemeente met heel weinig mogelijkheden tot groei. Vernieuwing van het bestaande was het hoogst haalbare. Men was vooral naar binnen toe gericht. ,,De gemeentelijke organisatie klopte als een bus.’’

Leidschendam was groter en had ruimte zat. ,,Daar rende je van project naar project. Het was dynamisch, snel, waarbij er procesmatig soms wel eens steken vielen.’’ Daarbij kwam dat er ook politiek verschillen waren. ,,Men stond met de ruggen naar elkaar en ging niet altijd als goede buren met elkaar om.’’

Gerard noemt twee voorbeelden. Ten eerste de aanleg van de Landscheidingsweg (N14). Leidschendam wilde die weg dolgraag vanwege de bereikbaarheid; Voorburg was er fel tegen omdat de weg de gemeente zou doorsnijden. In die strijd dreigde Leidschendam de ontwikkeling van Leidschenveen tegen te houden als de weg er niet kwam.

Ten tweede de gang van zaken in het Recreatieschap waar beide gemeenten in zaten. Dat ging onder andere over sportparken. Steen des aanstoots: het complex van RKAVV en SEV op de plek waar nu de wijk De Zijde is, tussen het politiebureau en het ziekenhuis. Het Europees Octrooibureai (EOB) wilde daar een kantoor bouwen. Uiteindelijk moest Leidschendam Voorburg uit kopen om het EOB ten gerieve te kunnen zijn. De kantoorbouw kwam er uiteindelijk toch niet omdat het EOB er op het laatste moment van af zag.

Terug naar 2002, de start van de griffie. ,,Er speelden toen drie operaties: de fusie van de twee gemeenten met elk hun eigen cultuur; de nieuwe gemeente die ontstond was twee maal zo groot als de oude en dus moesten alle processen worden aangepast; het nieuwe dualisme tussen B&W en gemeenteraad.’’

Enorme stappen

,,We moesten dus enorme stappen maken. Maandenlang hebben we overleg gevoerd. Vooral buiten de gemeenteraad om. Telkens met twee mensen per fractie. Niet alleen om elkaar te leren kennen maar vooral over de vraag: hoe gaan we het inrichten? We planden ook special events. Zoals bijeen komen na een gemeenteraadsvergadering zodat er ook op persoonlijk vlak contacten ontstonden. Michiel heeft er een hele goed rol in gespeeld.’’

Michiel staat voor Michiel van Haersma Buma, de VVD’er die sinds 1996 burgemeester was van Voorburg en dat vervolgens ook van de fusiegemeente werd waar hij tot 2007 aanbleef. ,,In Leidschendam zat toen Mieke Bloemendaal (D66, red.). Voor de fusie werden beide burgemeesters formeel ontslagen. In de sollicitatieprocedure trok Mieke zich terug. Toen werd Michiel eerst waarnemend en daarna kreeg hij de benoeming.’’,,Voorheen deed de gemeentesecretaris wat ik nu doe. Die was ook secretaris van de gemeenteraad. Toch heb ik nooit tegenwerking ondervonden. Nooit de idee gehad dat ik alleen stond. Mensen wilden meewerken met de griffie. Het is geen loopgravenoorlog geworden. Daar heeft Arno Thijssen als gemeentesecretaris ook erg veel aan gedaan, want eigenlijk had iedereen de zaak op 1 januari uit de handen laten vallen.’’

Michiel van Haersma Buma, die zijn werkkamer van Voorburg naar het Raadhuis in Leidschendam moest verplaatsen, kwam na de fusie wekelijks in Voorburg op bezoek. Net als de gemeentesecretaris. ,,We hebben een driehoek gemaakt. Die fungeert nog steeds. Het is een informeel orgaan maar wel heel belangrijk voor het functioneren van de gemeente. De processen binnen de gemeente en de gemeenteraad moeten goed lopen. En dat valt niet altijd mee. Het gaat dan om vertrouwen, het gunnen, het informeren. Daar moet je in investeren. In het belang van het hele gemeentebestuur.’’

Aan de bloei van de griffie kwam een einde toen de gemeente een kleine tien jaar geleden hard moest gaan bezuinigen. Tonnen gingen er van het budget af; de bezetting ging van negen naar vijf mensen. ,,Dat kon mits er veel meer digitaal zou gaan gebeuren. We begonnen toen met e-readers.’’

,,Nu zijn alle vergadersystemen digitaal. Voorheen werden alle stukken bij raadsleden thuis bezorgd door drie bodes op vrijdagavond. Elke week moesten al die stukken worden uitgedraaid op kopieermachines. Dan maakten we stapels aan een tafel van wel vijftien meter lang.’’

Spagaat

,,Met Michiel was prima te werken. Die had oog voor de gemeenteraad. Een burgemeester zit in een spagaat: ben ik een collegeman of raadsman. Het is van belang dat een burgemeester de gemeenteraad meeneemt. Tegelijk moet hij zich onafhankelijk opstellen. Een griffier kan de burgemeester daarbij helpen door op voorhand in te schatten wat een raad wil en door na debatten feedback te geven. Burgemeesters zijn eigenlijk eenzame figuren.’’

Het woord gemeenteraad is gevallen. ,,Er is heel veel veranderd. Gemeenteraden zijn veel politieker geworden. Het overleg in de beruchte achterkamertjes is niet meer. De gemeenteraad heeft enorm veel naar zich toegetrokken. Raadsleden laten zich niet meer alles welgevallen. Men heeft een eigen positie gekregen. Neemt ook veel meer initiatief.’’

,,Een gemeenteraad kan het verschil maken. Men is in staat B&W aan te sturen. Voor 80 procent volgt de raad B&W wel maar in de rest van de gevallen is er echt een fundamentele discussie. Men wijkt vaak af van de opvattingen van B&W en krijgt dat er ook door. En niet in de minste zaken. Kijk recent maar naar Schakenbosch.’’

Duivenvoordecorridor

Was Schakenbosch ‘opvallend’, wat te denken van de gang van zaken rond de Duivenvoordecorridor (DVC) onder het vorige college van B&W: een enquête door de gemeenteraad, een lek uit geheime stukken, een motie van ‘treurnis’ tegen een wethouder.

,,DVC was de moeilijkste en zwaarste periode. Toen zijn de verhoudingen enorm beschadigd. Ook in de nasleep. De enquête was één ding maar daarna het lekken van informatie. Dat heeft de verhoudingen enorm op scherp gesteld. Toen hebben heel wat mensen een kras op hun ziel gekregen.’’

,,Dat heeft een aantal jaren geduurd. Er is later ook nog een wethouder (Frank Rozenberg, red.) gesneuveld. Van de sociale media hebben we bij DVC erg veel last gehad. Daar werden hele schaduwdebatten gevoerd. Erg persoonlijk. Zo’n aangifte (tegen D66-gemeenteraadslid Harry Blanke wegens het lekken van vertrouwelijke informatie, red.) hakt er ook in.’’

,,We hebben als burgemeester en griffier geprobeerd de zaak weer op orde te krijgen. Op de achtergrond, want je zit niet in de positie dat je kunt zeggen ‘zo en zo moet het’. Toen hebben we onder andere de Caballero-debatten georganiseerd in de oude Caballerofabriek op de Binckhorst. Het duurde lang voordat men weer het gesprek met elkaar aanging.’’

,,Na de verkiezing van 2018 was er veel vernieuwing in de gemeenteraad (18 van de 35 leden, red.). De verhoudingen zijn nu veel beter. Er wordt wel scherp gedebatteerd en soms gaat men over de schreef, maar het valt allemaal best mee. In de politiek gebeuren er dingen. Het moet scherp zijn. Er moet ook verscheidenheid zijn. Als we het allemaal eens waren was er geen gemeenteraad nodig. Maar uiteindelijk moet je elkaar wel recht in de ogen aan kunnen kijken. Tijd heelt alle wonden.’’

Door de vernieuwing van de raad is tegelijk veel kennis verloren. ,,Maar er komen jonge mensen met ambities voor terug. Inderdaad moeten we uitkijken dat je niet gaat opereren zonder kennis en achtergrond. Kijk naar Schakenbosch. De oude raad besloot tot het ruimtelijk kader. De nieuwe raad werd pas twee jaar later met een bestemmingsplan geconfronteerd. Is de raad dan voldoende betrokken bij het proces gedurende die twee jaar?’’

Aansturen

Gerard ziet hier ook een toekomstige rol voor de griffie. ,,De griffie moet de gemeenteraad veel meer inhoudelijk gaan aansturen. Maar dat moet de gemeenteraad uiteraard ook zelf wel willen. Wij adviseren nu alleen.’’

,,B&W hebben een enorm apparaat tot hun beschikking. Gemeenteraadsleden hebben steeds minder tijd. Terwijl het aanbod aan informatie zo groot is dat raadsleden het nauwelijks meer kunnen overzien.’’

,,Dus wordt op de griffie nagedacht over het beperken van die informatiestroom middels een selectie. Het gaat dan uitsluitend om informatie naast de stukken van B&W. Die moeten raadsleden sowieso krijgen.’’

,,De griffie zou raadsleden ook kunnen ondersteunen bij vragen als ‘wat kan ik’ en ‘wat mag ik’. Over bevoegdheden en procedures moet je niet ruziën. Daar moet de afspraken over maken en geen politiek mee bedrijven.’’

,,Binnen de griffie zou je ook een splitsing kunnen maken tussen het procesmatige en de inhoud. Je zou bijvoorbeeld een financieel deskundige binnen de griffie kunnen aanstellen die de gemeenteraadsleden op dat terrein bijstaat. Dan zou je de gemeenteraad beter en meer inhoudelijk kunnen steunen.’’

Het zijn ideeën die Gerard van Egmond zelf niet meer kan realiseren. Hij stapt op bij de gemeente. Doch wie dacht dat hij in het Leidschendamse van zijn pensioen zou gaan genieten heeft het mis. Gerard heeft zich inmiddels geregistreerd als zzp’er met als functie ‘interim griffier’.