We hebben ons kleine landje opgetuigd met veel instanties en organisaties die voor burgers een bijdrage moeten leveren aan onze collectieve nutsvoorzieningen, als veiligheid, zorg, wonen, verkeer, scholing en werken. Met als keuze draaischijf van bestuurlijke aandacht, inzet van personeel en aanwending van gelden: de overheid.

Het Centraal bureau voor de statistiek (CBS) publiceert vanaf 2012 een interessant overzicht waar burgers een rapportcijfer, per land, geven over het vertrouwen dat ze hebben in organisaties als de kerk en de pers et cetera en instanties als rechtelijke macht, leger, Tweede kamer en ambtenarij. U raadt het al. De verschillen zijn groot. Vertrouwen in de politiek is met name bij enkele Scandinavische landen en de Alpenlanden hoog. Deze cijferreeks met landenvergelijking houdt, spijtig genoeg, in 2018 op. Voor Nederland gaat die wel door naar 2021.

Een aantal categorieën springt eruit. Zo is er structureel veel vertrouwen van burgers in rechters, politie, het leger en ook in de categorie ‘andere mensen’. Elkaar dus. Met een mooi rapportcijfer tussen de 7 en 8. Opvallend is toch wel dat het vertrouwen in de kerk en grote bedrijven erg laag scoren. Niet veel hoger staan: pers, politici, Tweede Kamer en ambtenaren met een ruime 4 als score. Gezien over de jaren lijkt er sprake van een structurele afname van vertrouwen in deze groepen.

Recent onderzoek naar het vertrouwen in de politiek, de lage opkomstcijfers bij verkiezingen en legio affaires versterken dit beeld. Omdat vertrouwen de basisvoorwaarde is voor een betekenisvolle dialoog en samenwerking tussen burgers en haar overheid, is dit zorgwekkend. Wie wil samenwerken met een onbetrouwbare partij?

Deze analyse wordt ook binnen het publiek bestel breed gedeeld maar wat wordt eraan gedaan? Op de al veel langer aangekondigde andere bestuurscultuur moet nog gewacht worden. En is een kwestie van zeer lange adem met een ongewisse uitkomst. Een andere variant die wel uit de kast gehaald wordt is het versterken van de bestuurskracht van de overheid. Investeren in meer daadkracht en doorzettingsmacht van de gemeente bijvoorbeeld door haar nog meer middelen te geven om haar doelen te bereiken. Dat dit niet gaat werken is evident want alleen investeren aan de overheidskant is eenzijdig en lost het vertrouwensrelatie probleem met haar burgers niet op. Sterker nog, het vergroot het probleem alleen maar.

De enige oplossingsrichting ligt in het opengooien van de ambtelijke en bestuurlijke luiken, een werkwijze die gekenmerkt wordt door open beleidsontwikkeling met beter benutten van kennis uit praktijk en wetenschap. Met ruimte geven aan burgerinitiatieven en vertrouwen op samenspraak en samenwerking. Is de gemeente niet een dienstverlenende organisatie, van en voor haar inwoners en door hen betaald? Het zogenoemde democratisch- of politiek mandaat is geen vrijbrief voor 4 jaar maar een vertrouwensverwachting, die dagelijks waargemaakt moet worden.

(Rob van Engelenburg)