Iedereen kent het wel. De overheidsdienaar die een overtreder belerend toevoegt dat iedereen geacht wordt de wet te kennen en zich eraan te houden. Nou dat ligt wel wat genuanceerder.

Bij elk maatschappelijk probleem heeft de overheid de standaard reflex om hier regels en wetten voor op te stellen.

Waar gaat het over? Eerst even inzoomen op de rijksoverheid met haar:

= Ruim 2100 wetten,
= Haast net zo veel Algemene Maatregelingen van Bestuur,
= Meer dan 6500 Ministeriële Regelingen,
= Beleidsregels (meer dan 1000),
= Circulaires en regelingen (ruim 2000).

Dan hebben we het nog niet gehad. Want er zijn verder nog meer dan 3500 verdragen waar Nederland voor getekend heeft, voornamelijk Europees. En dan hebben we nog de provincies en de gemeenten die eigen regels opstellen voor burgers en bedrijven. Hier gaat het om minstens 87.000 regelingen.

Een onoverzienbare hoeveelheid regelzucht, allemaal bedoeld om het gedrag van burgers en bedrijven te beïnvloeden. Veelal vergezeld van handhavingsmechanismen als straf (sanctie/boete) of stimulans (subsidie). Het zal duidelijk zijn dat zelfs de meest ervaren wetgevingsjurist in Nederland het zicht kwijt is op deze regel brei.

Waar komt deze reflex vandaan? Allereerst wordt door bestuurders te gemakkelijk ook bij incidenten geroepen om beleid dat vertaald is in wetgeving. Vervolgens gaan juristen aan de slag die de bestaande werkelijkheid volledig proberen te vatten in gedetailleerde spelregels en verordeningen. Hetgeen door de praktijk, diversiteit en dynamiek in de samenleving onmogelijk is. Vervolgens verbindt de politiek nog eens vele zaken aan de concept-regels en wetten zodat detaillering nog meer toeneemt en uitvoering schier onmogelijk wordt.

Wat zijn nu de nadelen van dit ‘Regelpakhuis’? Zonder volledig te zijn noem ik er enkele:

= Het aantal is zo groot dat burgers en bedrijven het overzicht missen en geen zicht hebben waar ze zich aan dienen te houden,
= De onleesbare juridische taal en detaillering van wetten maakt dit nog complexer met als gevolgen verwarring, onbegrip, afkeer, ontwijk- en vluchtgedrag. Bewust en onbewust,
= De vele wetten en regels zitten elkaar qua doelstelling en zeker uitvoering in de weg,
= Doelgerichtheid en doelmatigheid van de regelzucht neemt af en kosten voor onder neer maken en uitvoeren van meer wetten nemen sterk toe,
= Rechtsongelijkheid ligt op de loer. Grote bedrijven en vermogende burgers kunnen expertise inschakelen om de mazen in de wet te vinden, voor eigen belang. De gewone man en het midden- en kleinbedrijf hebben die mogelijkheden niet,
= Uitvoering van al deze regels door uitvoeringsinstanties loopt geregeld vast, met alle negatieve gevolgen van dien (zie Belastingdienst, voedsel- en warenautoriteit, Milieupolitie et cetera),
= Omdat veel beroepsgroepen (als zakelijke dienstverleners) gebaat zijn bij dit wet- en regelgevingspakhuis (hun verdienmodel) is de weerstand om dit aan te pakken groot.

Moeten we zo doorgaan of is het nuttig om eens na te denken hoe we meer kunnen bereiken op een andere wijze dan de standaardreflex van meer regels en wetten maken? De vraag stellen is hem beantwoorden. In deel 2 wordt ingegaan op een aantal alternatieven en oplossingsrichtingen.

(Rob van Engelenburg)