In oktober en maart 2026 zijn er weer verkiezingen, landelijk en voor de gemeenteraad. Laten we eens inzoomen op Leidschendam-Voorburg. Vanaf 2022 staat er een coalitie van VVD, GBLV en D66 aan het roer met 20 van de 35 als steun in de raad. Tijd om het net op te halen.
Kort wordt ingegaan op het lerend vermogen van deze lokale overheid, de mate van representativiteit, het dossier burgerparticipatie, het vertrouwen van burgers in de gemeentelijke overheid en de werkwijze van het bestuurscollege. Niet onbelangrijke indicatoren voor burgers, die met dit beleid geconfronteerd worden en het in zekere zin ook betalen.
En het is ook weer een strijd om de gunst van de kiezer. Politieke partijen en politici lopen zich warm om met legio beloften kiezers te omarmen en overtuigen te gaan stemmen en m.n. op hen te stemmen. Dit niet-werkend patroon van aantrekken (voor de verkiezingen) en afstoten (erna) in een relatie wordt wel Protestpolka genoemd.
Dan naar de inhoud. In de verkiezingsprogramma’s is het credo met name voor de eigen achterban: boven de wolken schijnt altijd de zon. Veel beloften maar het realisatiegehalte is bedroevend laag. Als standaard excuus wordt dan gebruikt: maar we moeten een coalitie vormen, dus niet alles kan.
Op zich terecht maar als we kijken naar het gesloten coalitieakkoord van bovengenoemde 3 partijen met de schone titel Verbinden, vertrouwen, vooruitgang vallen enkele zaken direct op. In dit document van 28 pagina’s worden de 10 gemeentelijke kernactiviteiten beloftevol beschreven. Met burgerparticipatie op plaats 1.
Waarom worden deze voornemens niet structureel aan het eind van de regeerperiode door een onafhankelijke partij geëvalueerd? Een vergelijking tussen wat in 2022 beloofd is aan de kiezers en wat hiervan anno 2026 gepresteerd en gerealiseerd is? Ook met een mening en rapportcijfer van de zijde van de burgers? Gelet op het mandaat, de omvangrijke beschikbare publieke middelen die de gemeente hiervoor kreeg (ruim 1,2 miljard in die periode en inzet van zo’n 700 ambtenaren) en het lerend vermogen is dit niet alleen wenselijk maar ook noodzakelijk. Of toch liever weer gaan voor een vrijblijvend mandaat?
De Alliantie Burgers Voorschoten heeft een dergelijke vergelijking gemaakt: de BestuursEffect Rapportage liet een onthutsend resultaat zien met een groot verschil tussen hetgeen beloofd en feitelijk gerealiseerd is. Ter illustratie een voorbeeld: 300 woningen beloofd in het coalitieakkoord specifiek voor senioren, starters en sociale huur en een kleine 30 gerealiseerd in de vorm van dure koopwoningen.
Terug naar Leidschendam- Voorburg en het met stip genoteerde topic burgerparticipatie in het huidig coalitieakkoord. Afgezien van intenties en wat ‘processtappen’ zoals een leidraad en participatieverordening, is het beeld droevig als we naar de praktijk kijken.
Het gaat in dit verband te ver op een opsomming te geven van alle bouw-, intra- en natuur/milieu – en andere leefomgevingsprojecten waar de invloed van burgers gemarginaliseerd wordt en pro forma is omdat het college al besloten heeft. Niet ongewoon is dat na het (impliciet) genomen collegebesluit de betreffende (meest belanghebbende) project- of bouwondernemer de burgerparticipatie in te laten invullen. Hoezo invloed van burgers? Voor legio andere voorbeelden op dit vlak wordt gemakshalve verwezen naar de ervaringen van burgerinitiatiefgroepen (waar onder Schakenbosch, Vlietland, Appelgaarde), de Burger Krachtcentrale, insprekers bij de gemeenteraad en uitingen van burgers in de pers waar onder Vlietnieuws.
We hebben in Nederland niet gekozen voor de directe democratie (burgers bepalen zelf) maar voor de representatieve democratie. Burgers kiezen vertegenwoordigers die hun belangen behartigen. Deze vorm van democratie vereist een aantal zaken om optimaal te kunnen functioneren zoals wederzijds vertrouwen, representativiteit, deskundigheid/kennis van de praktijk, een band met burgers en zicht op hun mening.
Op al die punten kunnen stevige kanttekeningen geplaatst worden, zeker in Leidschendam–Voorburg. Zo geeft slechts 10% van de burgers uit Leidschendam-Voorburg aan vertrouwen te hebben in hun gemeenteraad (onderzoek 2023 van de gemeente onder 2600 inwoners). Ergo: 9 op de 10 heeft dus geen vertrouwen in hun burgerbelangen vertegenwoordigers. Een zorgwekkend laag cijfer en naar verwachting niet stijgend door de landelijke politieke chaos, de intern gerichte opstelling van het huidige lokale bestuur alsmede de afstand tussen de ‘systeemwereld’ van de overheid en alledaagse leefwereld van de inwoners. Hoezo een representatief bestuur? Waar ligt dit dan aan?
Eerst maar eens een sommetje. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen ging slechts de helft van de kiesgerechtigden stemmen. De coalitie haalden vervolgens 20 van de 35 zetels (is 57%). De praktijk leert dat het draagvlak voor de besluiten van het College van B&W dus gesteund wordt door 28% van de kiesgerechtigden. Een kleine driekwart van hen heeft niet of op de oppositie gestemd. Hoezo draagvlak en representativiteit?
Een meer praktisch voorbeeld: ruim 17500 personen hebben in een petitie tegen de plannen voor de bouw van 222 beleggings-/vakantievilla’s in Vlietland gestemd. Ongeveer net zoveel als alle stemmers op de 3 coalitiepartijen in de gemeenteraad. Wat is nu hun invloed?
Iets anders: in Nederland zijn slecht 2,8% van de stemgerechtigden lid van een politieke partij en dat ligt in Leidschendam–Voorburg niet echt anders. Uit hun zeer selecte kring komen de bestuurders die met partijkaart structureel en jarenlang als beroep de colleges gaan bemensen. Is 97% van de bevolking hier niet (beter) geschikt voor?
Dan de invloed van kiezers op het politiek programma. In de veruit grootste partij in de Tweede Kamer, de PVV, is het makkelijk want daar beslist alleen de leider, want er is geen ledenraad. En verder varieert de invloed van de leden met partijkaart sterk per partij. Vervolgens de vraag: weten gemeenteraadsleden wel wat er speelt in de buurten en wijken?
Ook dit is gevraagd in het eerder vermelde onderzoek uit 2023. Gemeenteraadsleden zelf zullen ongetwijfeld deze vraag met ‘ja’ beantwoorden. De inwoners zelf geven een ander beeld. Slechts 13% van de respondenten geeft aan dat hun gemeentelijke vertegenwoordigers hun buurt of wijk kennen. Veel beleid en beslissingen worden dus gemaakt zonder kennis van de lokale situatie en de praktijk.
Kortom: kijkend naar de invloed van burgers op het beleid van politieke partijen, beleid en bestuur van overheden in het algemeen en Leidschendam-Voorburg in het bijzonder is het slecht gesteld. Hoezo Verbinden, vertrouwen, vooruitgang? De verbindingslijnen tussen bevoegd gezag en inwoners en kennis over de lokale praktijk laten stevig te wensen over. Dit is in zekere mate ingebed ook in de werkwijze van de gemeente. Top down beleidsontwikkeling, in beslotenheid beleid maken dat burgers (en ondernemers) raakt maar wel zonder hen tot stand komt. Eerst beslissen en dan om een reactie vragen werkt contraproductief en leidt tot bovenstaande ongewenste gevolgen.
Veranderen moet je wel willen, zeker om te verbeteren. De mogelijkheden zijn er genoeg. Ik noem er enkele: meer vormen van directe democratie (onder andere van de burgemeester) introduceren met minder politieke en meer burgerbenoemingen; bindende referenda; open bottom-up beleidsontwikkeling; meer focus op burgerbelangen, co-creatie en vooraf een inhoudelijk constructieve dialoog met de buitenwacht; burgerpeilingen houden en de resultaten inbrengen in het politiek debat; organiseren en faciliteren van buurt- en wijkorganisaties; bestuurders afrekenen op prestaties in plaats van processtappen, intenties en procedures; bestuurskracht verbeteren; versterking van het lerend vermogen binnen de gemeente; ambtenaren als brug naar de samenleving; invloed van de gemeenteraad als hoogste orgaan verbeteren et cetera.
Kortom, zet de burger en de praktijk centraal en maak burgerparticipatie bouwsteen en brug tussen inwoners en gemeente. De huidige kloof, ofwel wij–zij houding, oplossen in de samenleving tussen inwoners en overheid verdient, nee vereist prioriteit. Zeker ambitieus: wenselijk of noodzakelijk? U zegt het maar. Maar op weer een rondje beloften circus met de Protestpolka zitten vele inwoners niet te wachten.
(Rob van Engelenburg)
(In Vlietnieuws van 29 augustus is het nationale artikel over democratische vernieuwing verschenen https://vlietnieuws.nl/2025/08/29/u-zegt-het-maar-een-nieuwe-democratie/ en dit artikel is het vervolg toegespitst op lokaal niveau: de gemeente Leidschendam-Voorburg)
