De gemeente heeft allerlei taken, en een daarvan is het waarborgen van de privacy van de inwoners. Mijn belangstelling voor deze kant van het openbaar bestuur werd jaren geleden gewekt. Ik neem u mee langs wat bevindingen.

Een inwoner van onze gemeente erover klaagde benaderd te zijn door de afdeling schuldsanering van de gemeente. De aanleiding was niet wat men zou denken, want genoemde inwoner had ruime financiële reserves. De reden was een verkeerde boeking bij een energieleverancier. In plaats van de eigen administratie te verbeteren signaleerde deze meteen een schuld naar de gemeente toe. De afdeling schuldsanering begon ongevraagd en herhaald de inwoner lastig te vallen, die dat uiteraard als intimiderend ging ervaren. Ik hield het in die dagen nog op een ongelukkig incident, maar ben later gaan twijfelen.

Afgelopen jaren hadden we een burgemeester die er nogal persoonlijke opvattingen op na hield inzake privacy. Zo was eerder in rondom het Huijgenskwartier een voorziening getroffen om bezoekers te volgen via hun mobiele telefoon en hun bewegingspatroon te delen met commerciële derden. Hier werd een zakelijk doel nagestreefd en betaald door een overheidslichaam (de gemeente had een contrakt met het bedrijf dat de gegevens verzamelde). Door de komst van toen nieuwe wetgeving (AVG) werd dit duidelijk illegaal, maar de burgemeester was ook na debat in de gemeenteraad niet bereid dit te staken. Ik heb in die dagen de aandacht hiervoor gevraagd van de (onlangs vertrokken) verantwoordelijke topambtenaar, maar dat leverde alleen nietszeggende antwoorden op. Op een goed moment heb ik geopperd om de burgemeester dan voor te dragen bij het OM voor strafvervolging. Immers, ook een burgemeester is gehouden aan de wet. Toeval of niet, maar de ochtend daarop verscheen een bericht dat de gemeente dit gedrag zou staken.

Vanaf corona zijn raadsvergaderingen alleen via internet te volgen. Dit kon aanvankelijk alleen door met naam en emailadres in te loggen en akkoord te geven aan het videobedrijf en diens partners voor gebruik van persoonlijke gegevens. Ik heb daarvoor de aandacht gevraagd van eerdergenoemde functionaris. Het heeft maanden geduurd voordat men onder een anoniem alias de vergadering kon bijwonen. Op de achtergrond kunnen dan trouwens nog steeds vrij eenvoudig persoonlijke gegevens worden verzameld. Of men dit ook zal nalaten, is ondanks toezegging nooit beantwoord. Dat is relevant, want het videobedrijf stond toen op de nominatie om opgekocht te worden door een omstreden datagigant. Ik benadruk dat de burgemeester eindverantwoordelijk is voor integriteit, bescherming van persoonsgegevens etc. Hij had er wat aan moeten doen.

Jaren terug alweer vroeg een gemeenteraadslid met een reden de jaargegevens over de inhuur van derden door de gemeente op. De ambtelijke dienst stelde deze beschikbaar, maar wiste de namen van zzp-bedrijven, met als argument dat deze onder de bescherming persoonsgegevens vielen. Dat is, als ik de Authoriteit Persoongegevens goed weergeef, een onjuist gebruik van de wet, omdat een zzp-er zich bewust in het openbare domein begeeft. De burgemeester ontbood het raadslid. Ik vergezelde als notulist, en kon mijn verbazing nauwelijks onderdrukken, toen bleek dat de burgemeester een integriteitskwestie aan zag komen en verlangde te weten wat er vermoed werd. Zijn zorg was dat hij beschadigd kon raken en dat gaf hij ook als reden voor het onderhoud.

Dat onze vorige burgemeester de verhoudingen fundamenteel niet snapte, bleek onlangs weer: die burgemeester heeft een opdracht gegeven tot een alleen door hem geauthoriseert geheim onderzoek bij de moskee in Leidschendam. Hoe onttrekt dit zich aan de wethouder van financiën? Hoe is het mogelijk dat een ambtenaar een grote betaling daarvoor enkel op mondelinge dienstaanwijzing van de burgemeester uitvoert, zonder begeleidend raadsbesluit of collegebesluit? Bij mij zouden als ambtenaar dan alle signalen op rood gaan: als er ellende van komt sta je machteloos. Ik begrijp ook niet dat de functionaris gegevensbescherming op mondelinge melding aanneemt dat het volggedrag is gestaakt. Zoiets hoor je te bewaken, zoiets is nodig, dat is deel van je taak. Aannames zijn dodelijk. En waar is de grote juridische afdeling van de gemeente hierin?

Waar ik heen wil: we kunnen alleen maar hopen dat de komende bestuursperiode het begrip privacy serieus wordt genomen. Ik roep daartoe op. We hebben allemaal een taak hierin, van burgemeester tot inwoner en iedereen daartussen.

Privacy (en meer algemeen, zuiverheid van openbaar bestuur) is geen luxeproduct, het juist noodzakelijk om te voorkomen dat er ellende en misstanden ontstaan. Het beste is privacy mogelijk nu in handen bij een lokaal denkende partij, die niet op de achtergrond gehinderd wordt door integriteitskwesties op landelijk niveau. De bestuurscultuur mag ook anders: bereikbaar zijn en antwoord geven, snappen wat een burger beleeft en beweegt. Het gaat nu te vaak anders, zijn de signalen die ik opvang. Ik haast me te verklaren dat er ook (in alle geledingen) mensen zijn die het prima doen en die ik zeer hoog acht.

(P.Baak)