Op NPO2 zijn vanavond de laatste twee afleveringen van ‘Mr Bates vs the Post Office’ te zien. Het gaat over het waargebeurde verhaal van lokale postkantoorhouders in Groot-Brittannië. Zij worden verdacht van fraude na invoering door het Britse Post Office van ‘Horizon’, een nieuw geautomatiseerd (kassa)systeem. Er ontstaan kasverschillen en aangezien het systeem onfeilbaar is, moet de postkantoorhouder wel hebben gefraudeerd. Zij worden gebrandmerkt, vervolgd, ontslagen, relaties staan zwaar onder druk, ze raken in financiële problemen en sommigen zien geen andere uitweg dan uit het leven te willen stappen.

‘Horizon’ bleek echter niet onfeilbaar. Het systeem bevatte fouten en was zelf de bron van de kasverschillen. In plaats van kritisch naar het systeem te kijken werden individuele postkantoorhouders aangepakt.

Dit schandaal in het Verenigd Koninkrijk heeft dezelfde consequenties als de getroffenen van de Toeslagenschandaal in ons land. Het systeem van wantrouwen wint het van de menselijke maat; als individu word je vermorzeld.

De parlementaire enquêtecommissie ’Fraudebeleid en Dienstverlening’ bracht maandag haar rapport uit met als titel ’Blind voor mens en recht’. De conclusies in dat rapport zijn niet mals. Het kabinet, het parlement, uitvoeringsinstanties, de rechterlijke macht hebben het systeem laten prevaleren en de mens en het recht uit het oog verloren. Het systeem waar het bestrijden van fraude bovenaan stond en de mens een bijzaak was geworden. De enquêtecommissie constateert ook dat het verschil tussen ‘fout’ en ‘fraude’ was verdwenen. Een mens die een fout zou kunnen maken bij een aanvraag was onmogelijk. Een fout in een aanvraag werd gekwalificeerd als fraude.

Nu weten we allemaal dat overheidsformulieren invullen een fluitje van een cent is. Iedereen begrijpt altijd precies wat er wordt gevraagd en iedereen weet wat beleidsjargon in formulieren betekent. Dat geldt toch ook voor u?

De overheid verwacht kennelijk foutloze mensen. De mens maakt echter fouten en dat maakt hem of haar ook tot mens.

Oud-burgemeester Michiel van Haersma Buma van onze gemeente had als motto voor de gemeente/de gemeentelijke organisatie: ‘zonder burgers geen brood’. Anders gezegd: weet waarom en waarvoor je als overheid werkt. Niet voor jezelf, maar voor de inwoners.

De commissie gaat verder in op de rol van de de media. De journalistiek blies op sommige plekken haar deuntje lustig mee in het web waarin fraudeaanpak het drijvende principe was geworden. Het opblazen van verhalen over fraude, die grotendeels gebakken lucht waren, zette daarmee ook de toon in een meedogenloze visie op mensen in het Toeslagendossier.

Het zou mooi zijn als gemeenteraad, college, ambtelijke organisatie, de gemeentelijke advies-, klachten- en bezwarencommissies en de lokale media de bevindingen van deze enquêtecommissie in het achterhoofd houden bij het maken en vaststellen van beleid, het toetsen daarvan en de manier waarop zaken door de media worden gebracht.

Vergeet daarbij ook het motto van Michiel van Haersma Buma niet.

In maart 2026 zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen.

(Frank Rozenberg)