Zijn formele titel is ‘secretaris-directeur ad-interim’. Feitelijk is Vincent van Woerkom (55, geboren in Nijmegen) de baas van afvalbedrijf Avalex. Hij is er als het ware ingerold. Als ambtenaar is hij formeel in dienst van Amsterdam. Als ‘directeur bijzondere projecten’ is hij door de hoofdstad uitgeleend aan Avalex. Dat gebeurde al in 2017. Van Woerkom moest het afvalbedrijf helpen een nieuw bestuursmodel – governance in vaktermen – uit te werken.
Dat is gebeurd, maar hij zit er nog steeds in zijn kantoor op de derde etage van de Avalex-vestiging aan de Laan van ’s Gravenmade op de grens van Rijswijk en Den Haag. Zijn uitzicht vormen de snelwegen A4 en A13. Zijn gemoed leidt er echter niet onder. Ook niet onder de voortdurende kritiek op zijn bedrijf vanuit Leidschendam-Voorburg. Hij kan het zelfs wel waarderen dat de VVD in de campagne voor de gemeenteraadsverkiezing van 21 maart, afval als speerpunt gebruikte.
,,Wij zijn als Avalex ‘een overheid’ en staan dus in de picture, met name door toedoen van de sociale media. Dat is eigenlijk een vorm van hele directe democratie. Dat er bij de berichten een nodige portie azijn zit, is inherent aan deze tijd. Daar moet je door heen kijken. Het van je af laten glijden. Je moet proberen met de berichten iets positiefs te doen.’’
Van Woerkom erkent ruiterlijk dat zijn onderneming niet alles goed doet en er ruimte is voor verbetering. Zeker nu de aantrekkende economie ook weer zorgt voor meer afval. Toch stoort hij zich wel aan een aantal zaken. Zoals landelijke regels die Avalex verbieden alle afval maar mee te nemen. ,,De mensen weten dat niet. Die zien een Avalex-auto aan komen rijden, een deel van het afval meenemen en een restant laten liggen. Dat schept verwarring, ergernis. En begrijpelijk.’’
Afvalzakken naast containers is ook zo’n voorbeeld. Van Woerkom: ,,Waarom zetten mensen zakken vuil naast een container? Omdat die vol is? In de helft van de gevallen blijkt dat helemaal niet zo te zijn. Ze zien er een zak naast staan en dus gooien ze die van hen er maar bij. Ja, ok, die dozen van internetwinkels passen soms niet in onze papiercontainers, maar als je ze klein maakt wel.’’
,,Bij veel mensen heerst de idee dat afval van de overheid, lees Avalex, is zodra het buiten de voordeur of het tuinhek staat. Dan is het afval ineens niet meer ‘van mij’. Dat is niet zo, maar men denkt het wel. En dat verklaart een deel van het gedrag.’’
Kunnen ‘gesloten’ containers een oplossing bieden: containers die alleen opengaan met een pasje? Volgens Van Woerkom alleen als de gemeente wil dat de buurt zich als het ware ‘eigenaar’ gaat voelen van de container. Dat er als het ware een sociaal circuit rond de container ontstaat, inclusief controle van elkaar. Toch waarschuwt de Avalex-baas: ,,Samen iets doen en dat volhouden is moeilijk.’’
Overigens wenst Van Woerkom zich wel dat de gemeenten wat strenger worden tegen degenen die overal maar afval neergooien. Extra handhaving en ‘een heterdaadje’ kunnen volgens hem geen kwaad in de strijd tegen de rotzooi.
Het woord ‘nascheiden’ valt: een systeem waarbij Avalex zelf waardevolle spullen uit het afval haalt in plaats van de inwoners van Leidschendam-Voorburg. Volgens Van Woerkom zijn de systemen daarvoor nog in ontwikkeling. Avalex speelt er echter wel al op in. Maar dan wel als aanvulling op het huidige systeem, voor bepaalde afvalsoorten of wijken (met flats).
Hoe dat ook zal Avalex zelf flexibeler moeten worden. Sneller moeten inspelen op wensen en noden. Van Woerkom wijst erop dat Avalex in de nieuwe bestuurlijke opzet verder van de gemeenten af komt te staan. Avalex gaat de gemeenten een ‘menukaart’ aanbieden: een stuk papier waarop Avalex diensten aanbiedt en aangeeft hoeveel het kost om dat product af te nemen.
,,De gemeente kiest en wij voeren dat uit. Dat kan zelfs per wijk. Moet er wekelijks afval worden opgehaald in plaats van tweewekelijks? Dat kan. Moeten er meer containers komen? Prima. Er zijn talloze oplossingen mogelijk. Het vergt alleen een andere manier van denken. En het kost uiteraard geld.’’
Bij dat laatste komt de afvalstoffenheffing om de hoek kijken. Via die heffing ‘verhalen’ de gemeenten de afvalkosten op hun burgers. Er is vrijwel geen politieke partij die openlijk aangeeft dat die heffing omhoog kan. Van Woerkom: ,,Toch bestaat die heffing maar voor 60 tot 65 procent uit ‘Avalexkosten’. De rest zijn andere kosten.’’
In het nieuwe model zullen gemeenten zich veel meer als opdrachtgevers moeten gaan gedragen. Volgens ‘ambtenaar’ Van Woerkom zijn ze daar niet echt goed in. Toch pleit hij ervoor ook al zou dat betekenen dat zijn bedrijf straks af en toe een draai om de oren krijgt omdat de opdrachtgever niet tevreden is.
Binnen de zes gemeenten die Avalex nu overeind houden, gaan echter ook geluiden het bedrijf maar af te stoten. Het te verkopen aan een derde, of het allemaal weer zelf te gaan doen. Daar zou nog dit jaar een besluit over moeten gaan vallen. Van Woerkom: ,,Daar is unanimiteit voor nodig en dat is niet zo eenvoudig. Het zal nog een hele toer worden voordat zij op één lijn zitten.’’
Wat er ook besloten wordt, de wereld wordt er niet anders door, claimt de Avalex-topman. En de burger met zijn afval mag er niet de dupe van worden. ,,Als de gemeenten het zelf willen gaan doen worden ik en mijn medewerkers allemaal ambtenaren en komen wij bij hen in dienst. En als ze het willen verkopen zullen ze een verdomd goed contract moeten sluiten met bijvoorbeeld Remondis, Suez of Renewi.’’
Om de gemeenten te helpen bij hun keuze maakt Avalex een marktverkenning voor hen. Van Woerkom verwacht overigens niet dat de zes kiezen voor zelf doen of verkoop. ,,De politiek kiest zelden voor uitersten’’, weet hij. ,,Wij moeten laten zien dat wij het beter kunnen. Moderniseren, slimmere logistiek gaan gebruiken. Het effect van ons werk moet op straat te zien zijn. Onze medewerkers willen wel.’’
Per bedrijfsonderdeel kijkt Avalex tegelijk naar effectieve vormen van samenwerking met andere ondernemingen. Zo wordt een partner gezocht voor het te grote overlaadstation in Delft. En bekijkt Avalex samen met het Haagse HMS de aankoop van nieuwe voertuigen in 2019.