Nieuws
Voorburgs verhaal in Haags boek

‘Tien jaar de Oud-Hagenaar. Verhalen van de stad gebundeld’. Onder deze titel is bij de uitgeverij De Nieuwe Haagsche een boek verschenen met markante verhalen uit de gratis krant die inmiddels omgedoopt is tot De Haagse Tijden. In het boek staat ook een verhaal over de zoektocht naar het graf van de Joodse familie Samson die  in Voorburg ondergedoken zat tijdens de Tweede Wereldoorlog en die begraven bleken op de begraafplaats aan de Parkweg in Voorburg. Dat verhaal volgt hier onder.

SPEURTOCHT NAAR FAMILIE-SAMSON

Miquelstraat, hartje Laakkwartier. Een zonnige middag. De straat is opgebroken. Wordt opnieuw geplaveid al zijn degenen die dat moeten doen op dat moment afwezig. Naast mij, in een hoop zand, ploft ineens het skelet van een zwarte vogel neer. Zo maar, uit het niets want er is geen dier of vogel te bekennen. Symbolisch?

Ik sta tegenover huisnummer 93. Een anonieme deur met daarachter, zo weet ik, een trap naar een dubbel bovenhuis. Hier woonden eind dertiger jaren Levie en Sipora Samson met hun vier kinderen: Ilse, Erna, Frowina en Leonard. Naast hen, op nummer 91, de familie Klaui met hun pasgeboren dochter Ria (1937).

Als de oorlog uitbreekt is Ria ruim drie jaar oud. Haar buurjongen Leonard maakt foto’s. Ook van haar en haar fietsje. Hij ontwikkelt ze zelf. Ria krijgt een exemplaar van hem. Met een handtekening erop. Samsom 41.

Ria bewaart de foto zorgvuldig. Op een dag in 1943 is het gezin Samson weg. Hun hele huis is leeggehaald. Delen van de huisraad liggen op straat. Later hoort  Ria da de buren zijn gevlucht uit angst voor acties van de nazi’s. Ze zijn in Voorburg ondergedoken. Daar worden ze echter verraden. Voordat de Duitsers hen kunnen vinden plegen Levie en Sipora op 28 januari 1944 zelfmoord door de gaskraan in hun verblijf open te draaien. Gas was destijds nog giftig.

In 1984 start de gemeente Voorburg voorbereidingen om de algemene begraafplaats aan de Parkweg te gaan renoveren. Het project schiet niet echt op. Steeds wordt er weer nieuw onderzoek gestart en worden er andere mensen mee belast. In 1988 wordt IJsbrand van Slooten erbij betrokken.

,,We hebben alle oude projecten naast ons neergelegd en zijn weer van voren af aan begonnen. We hebben eerst alle 814 graven in kaart gebracht op basis van gemeentelijke archieven. Toen hebben we ons de vraag gesteld hoeveel ruimte we wilden hebben om weer te kunnen gaan begraven, ook nog over vijftien of twintig jaar. Het plan was in december 2008 klaar’’, vertelt de huidige teamleider bijzondere taken binnen de fusiegemeente Leidschendam-Voorburg.

De algemene begraafplaats van de gemeente Voorburg aan de Parkweg leidde sinds 1938 eigenlijk een sluimerend bestaan. Toen ging de Oosterbegraafplaats aan de Rodelaan open en werden mensen daar ter aarde besteld. Toen de bezetter op de Oosterbegraafplaats zijn intrek namen moesten de overledenen, door  de oorlogshandelingen meer dan normaal, echter weer elders begraven worden. Dus aan de Parkweg. Wegens ruimtegebrek werden mensen daar regelmatig in bestaande graven bijgezet. Een echt goede administratie was er niet.

IJsbrand van Slooten: ,,Er werd sinds 1876 aan de Parkweg begraven. We hebben toen een kaart gemaakt en aangegeven welke graven er geruimd konden worden. Aan de voorgenomen ruiming hebben we veel publiciteit gegeven. We hebben ook enorme moeite gedaan familie of rechthebbenden te achterhalen.’’

Ria Klaui, inmiddels getrouwd, woont op dat moment in de Utrechtsestraat in Scheveningen. Zij piekert zich al jaren suf wat er met de Joodse buren uit de oorlogstijd is gebeurd. ,,Ik zat op internet. Ik had het fotootje van Leonard in mijn hand en vroeg me af wat er van die mensen was geworden. Toen kwam ik op de site van de community Joods monument. Daar heb ik toen het adres ingetikt en daar kwam toen de naam Samson tevoorschijn. ‘Lot onbekend’ stond er. Maar ik wist wat er was gebeurd. Dus heb ik toen een mail gestuurd. Alleen wist ik niet waar ze begraven waren. Ik heb alles en iedereen afgebeld in Den Haag maar niemand wist iets. Toen bedacht ik me dat ze in Voorburg waren ondergedoken.’’

Een gouden ingeving. Een bericht aan de gemeente Voorburg leerde Ria dat Levie en Sipora inderdaad in Voorburg waren begraven. Maar ook dat de gemeente dat graf ‘binnenkort’ ging ruimen. Ria – ,,Dat vond ik te gek’’ – reageerde meteen. Ze meldde dat het hier ging om Joodse mensen en dat hun laatste rustplaats niet aangetast mag worden volgens het Joodse geloof. Naspeuringen ter plaatse brachten een grote, platliggende grafsteen aan het licht met een kleinere, schuin openstaande steen er voor.  Onder de tekst ‘Rust zacht lieve ouders’ stonden twee regels: J B Samson 1876 1944 H Samson Godfried 1880 1944.

Vraag: wat nu te doen met de voorgenomen ruiming? In eerste instantie lag er een plan de Samsons her te begraven in Gelderland. Daar was men niet direct enthousiast. Ria zocht contact met de Joodse gemeenschap in Den Haag. Ze kwam uit bij Danny Springer, hoofd begrafeniswezen. ,,In het Joodse geloof word je begraven totdat de Messias (de Masjiach, de verlosser) komt. Uiteindelijk gaan alle Joden terug naar Israël waar zij herrijzen en weer tot leven komen. Daarom cremeren wij mensen ook niet. Wij begraven mensen eigenlijk voor eeuwig’’, legt Springer uit.

Gevallen als het Voorburgse ,,komen zelden of nooit voor’’, zegt hij. Springer zocht dus hulp bij zijn Amsterdamse collega’s waar men meer expertise heeft op dit gebied. Amsterdam benaderde een expert uit de Joodse gemeenschap in Antwerpen. Er was sprake van ‘bijzondere omstandigheden’. Het graf kon wel geruimd worden maar pas na toestemming van de Voorburgse burgemeester en strikt volgens Joodse regels. Voorburg ging akkoord.

Op 3 maart 2009 komen bij het graf van Levie en Sipora Samson drie Amsterdamse Joodse deskundigen, de Joodse expert uit Antwerpen en Danny Springer – ,,Nee, het waren geen rabbi’s en er is ook niet gebeden’’ – bijeen. Achter door de gemeente opgestelde zwarte schermen wordt er gegraven. De gemeente heeft de bovenste laag grond al weggehaald. Daarin bleek een onbekend kind te zijn begraven. IJsbrand van Slooten: ,,We wisten niet eens of de steen exact boven het graf lag. Toen we de steen weghaalden bleek dat wél  zo te zijn.’’

Springer: ,,De expert uit Antwerpen bekeek alles tijdens het graven. Ineens riep hij ‘ho, stop’. De aarde werd donkerder.  Dat was een indicatie dat we op een niveau kwamen waar menselijke resten konden liggen.’’  Er wordt minutieus verder gegraven met kleine schepjes, soms met de hand. Elk grondmonster wordt nauwkeurig beoordeeld en waar nodig gezeefd. Er worden botten gevonden en schedels. Ineens ontdekken de deskundigen een gouden ring tussen de aardresten. Springer: ,,Dat was vrij uniek. Normaal nemen Joden niets mee hun graf in. Ze worden alleen in linnen doodskleren begraven.’’ In de ring worden de initialen van Levie ontdekt. Later wordt opnieuw een ring gevonden. Dit maal van Sipora.

De stoffelijke resten van Levie en Sipora worden in speciale kisten gedaan. Na een dag is de operatie klaar. De twee kisten worden direct overgebracht naar de Joodse begraafplaats in Wassenaar. Daar liggen 4617 joden. Springer: ,,Daar hebben we eerst de vrouw en daarna de man begraven volgens de Joodse riten. Heel bijzonder, na bijna 60 jaar. Niemand wist van dat graf in Voorburg. Onze archieven zijn door de nazi’s meegenomen en later in de Sovjet Unie terecht gekomen.’’

Ter informatie: de Joodse gemeenschap in Den Haag omvatte voor de oorlog 20.000 mensen, erna nog 2000. Er waren destijds circa 25 synagogen in de stad. Behalve ‘op’ Wassenaar is er ook nog een enorme Joodse begraafplaats aan de Scheveningse weg. Volgens de laatste tellingen (uit 1990) liggen daar officieel 9000 mensen. Inofficieel zou het er tienduizenden zijn.

Ria: ,,Op de site van community joods monument vond ik later ook de gegevens van de kinderen-Samson. Met hun geboorte- en overlijdensdata. Die waren in Auschwitz omgekomen.’’ De grafstenen van Levie en Sipora zijn bij de ruiming in Voorburg verloren gegaan. ,,Omdat het snel moest gaan had de gemeente die stenen al weggehaald. Die zijn nooit meer gevonden’’, aldus Ria.

In Wassenaar liggen de man en de vrouw onder twee kleine aarden verhogingen in de grond. Alleen bij de vrouw staat een klein plastic bordje: ‘Sipora Samson overleden 1944 E7-20’. Formeel staat hun laatste rustplaats ook nog in het register van de Oorlogsgravenstichting omdat het echtpaar  Samson oorlogsslachtoffers waren. Aangezien het echter gaat om een zogenoemd civiel particulier graf zijn derden (rechthebbenden) verantwoordelijk voor het onderhoud. Die zijn er in het geval-Samson voor zover bekend niet. Geld voor een fatsoenlijke steen heeft kennelijk niemand.

De tekst op de verloren gegane steen ‘Rust zacht lieve ouders’ doet veronderstellen dat één of meer van de kinderen Samson met de begrafenis van doen heeft gehad. Ria kan zich, gezien haar leeftijd toen, niet meer herinneren of er behalve Leonard nog andere kinderen in de Miquelstraat 93 woonden. Ze weet dus ook niet of zij met hun ouders in Voorburg zijn ondergedoken.

Frowina is op 30 april 1943 in Auschwitz is omgekomen. Ze was toen 29 jaar oud. Zij stierf dus voor de dood van haar ouders. Mogelijk werd ze in 1943 bij de vlucht van de Samsons uit de Miquelstraat al opgepakt. De drie andere kinderen van Levie en Sipora kwamen ook in Auschwitz om. Erna (32) op 11 februari 1944, Leonard (26) op 31 maart 1944 en Ilse (36) op 30 april 1944. Zij kunnen dus nog wel bij de begrafenis van hun ouders betrokken zijn geweest. Of dat zo was, is niet meer te achterhalen. Over verdere familie of gezinsleden is niets bekend.

De ruiming van de graven op de begraafplaats Parkweg werd in april 2009 afgerond. De renovatie van de begraafplaats was in juni van datzelfde jaar klaar. Ria Klaui woont nu alleen, inmiddels is ze weduwe, in een Schevenings flatgebouw. Op de foto wil ze niet. In een map bewaart ze alle documentatie over de Samsons inclusief de foto die Leonard ooit van haar maakte.

,,Had het mij allemaal maar gevraagd. Hier heb ik alles’’, reageert ze – terwijl ze met haar hand op de map slaat -, op het verhaal over de naspeuringen die de schrijver dezes in het geval-Samson deed. Vanaf de simpele mededeling van een gemeenteambtenaar over een mysterieuze grafruiming achter zwarte plastic schermen, tot aan twee grafheuveltjes weggewerkt in een lege hoek van een overigens vrij onbekende Joodse begraafplaats in Wassenaar. Met daar tussendoor tientallen mails en telefoontjes. Maar dat is weer een verhaal op zich.

 

Socials

vlietnieuwsfacebookOp Facebook

vlietnieuwtwitter Op Twitter