Slimscholenbouwen (SSB) heeft faillissement aangevraagd. De initiatiefnemers achter het veelbelovende concept om frisse energieleverende schoolgebouwen te realiseren èn exploiteren lijken er bij hun eerste project in Stompwijk een potje van te hebben gemaakt. ,,Met slim bouwen heeft het allemaal niks te maken en ze hebben hun kennis van de bouw schromelijk overschat.”

In een persbericht dat SSB verstuurde, klinkt het allemaal heel plausibel. De overspannen bouwmarkt en sterk gestegen prijzen lijken het bedrijf de das te hebben omgedaan. ‘Ondanks een tussentijdse aanpassing van het budget hebben onverwachte kostenstijgingen geleid tot een tekort dat aan het eind van het bouwproces door SSB niet meer kon worden opgevangen’, staat er te lezen.

Daarna gaat het verder met: ‘Een door SSB voorgestelde budgetneutrale oplossing om het project snel af te ronden bleek door de gemeente afgelopen vrijdag vanwege procedurele en politieke aspecten niet acceptabel. In concreto betekent dit dat de DBFMO-overeenkomst wordt ontbonden en dat SSB helaas faillissement heeft moeten aanvragen’.

Tot zover de officiële lezing. Wie een beetje verder zoekt en belt met wat onderaannemers en adviseurs krijgt een compleet ander beeld van wat er aan de hand is bij de bouw van de nieuwe huiskamer van Stompwijk. De meeste betrokkenen willen alleen anoniem spreken, want ze beramen zich nog op hun juridische positie en willen zichzelf niet in de voet schieten. Het faillissement is immers nog niet uitgesproken, de gevolgen van al te stellige uitspraken nu kunnen ze nog niet overzien.

SSB nam de bouwklus in 2017 aan voor een dikke 3 miljoen euro. Ze kregen die opdracht onder andere door hun scherpe prijs. Die konden ze afgeven, zo hielden ze de opdrachtgever en de gemeenteraad voor, doordat ze het bouwproces organiseerden volgens de systematiek van Slimbouwen. Zoals bedacht door geestelijk vader Jos Lichtenberg zouden ze het bouwproces ontrafelen waardoor cascobouwers, installateurs, gevelbouwers en afbouwers elkaar niet in de weg lopen. Bij Slimbouwen heb je geen hoofdaannemer maar een bouwregisseur die werkt met nevenaannemers of partners. Door zo te werken zou SSB 25% goedkoper uit zijn, dat verklaarde de scherpe bieding. SSB zou de school annex dorpshuis, kinderdagverblijf, bibliotheek niet alleen bouwen, maar ook dertig jaar lang beheren en onderhouden volgens het DBFMO-contract.

Zonder bestek, zonder uitgewerkte details zonder coördinatie werd iedereen het bos ingestuurd. Maar de kernprincipes van Slimbouwen zijn volgens diverse betrokkenen losgelaten vanaf het moment dat de eerste paal in de grond ging. Alleen aan de 25% lagere kosten werd strak vastgehouden en de bouwplaats verwerd daardoor meer tot een soort boksring. Zonder bestek, zonder uitgewerkte details en zonder enige coördinatie werd iedereen het bos in gestuurd en tegen elkaar uitgespeeld. Er vond maar één keer een complete bouwvergadering plaats, verder was het verdeel en heers. Het uitknijpen van onderaannemers, wat bij Slimbouwen juist niet zou moeten voorkomen, was op de bouwplaats in het centrum van Stompwijk juist aan de orde van de dag.

Op het moment dat de eerste schop de grond in ging was namelijk al duidelijk dat een realistische prijs bijna twee keer zo hoog zou uitvallen. Dat bleek volgens ingewijden uit een studie van bouwmanagement bureau Alphaplan Omdat er geen bestek was, details niet waren uitgewerkt en plannen aan alle kanten rammelden waren de kosten veel te rooskleurig ingeschat.

Met die boodschap durfde SSB echter niet bij B&W van Leidschendam-Voorburg aan te kloppen. Alphaplan werd de laan uitgestuurd en de directie van SSB nam het management zelf ter hand. Met veel pijn en moeite kreeg het de wethouder wel zover om 3 ton extra los te krijgen bij de gemeenteraad. De raad realiseerde zich dat SSB bij de gunning scherp had ingeschreven. De plannen voor een huiskamer van Stompwijk kenden immers een lange geschiedenis en waren al jaren stuk gelopen op veel te hoge kosten.

Bij de onderaannemers dwong SSB vanaf de eerste paal af dat ze er niet op moesten rekenen dat ze ook maar één euro meer zouden krijgen dan de prijs uit hun offerte. En die was, op het moment dat SSB de definitieve handtekening eronder plaatste, vaak al meer dan een jaar oud. Tandenknarsend gingen de onderaannemers ermee akkoord.

Vanaf dat moment heerste een politiek van verdeel en heers op de bouwplaats. Alle onderaannemers en adviseurs zaten met veel te kleine opdrachten aan tafel, waardoor er gaten vielen op de raakvlakken. Bouwdelen sloten niet op elkaar aan omdat niet iedereen over de laatste tekeningen beschikte. Goede coördinatie ontbrak bovendien. Iedereen kreeg de schuld van de problemen, behalve SSB.

De schatting is dat er op dit moment nog zo’n vier tot vijf ton openstaat aan onbetaalde facturen. Heel veel hoeft er niet meer te gebeuren, maar niemand staat nog te popelen om de laatste punten af te werken, zolang SBB niet met geld over de brug komt. De onderaannemers hebben een gesprek aangevraagd bij de wethouder om hun standpunt uit te leggen, grieven op tafel te leggen.

Architect Eric Vreedenburgh van van Archipel ontwerpers bevestigt dat er flinke problemen zijn op de bouwplaats van het energieleverende schoolgebouw dat hij ontwierp. ,,Er was een goed verkoopverhaal, maar geen bouw- en proceskennis. Zo sterk heb ik echt nooit eerder meegemaakt. Er is in totaal één volledige bouwvergadering geweest, daarna was het ieder voor zich op de bouwplaats. Een fatsoenlijk bestek is nooit opgesteld.”

Het gebouw is overigens bijna af. De Maerten van den Veldeschool is begin maart in het Kulturhus getrokken. Daarna brandde het oude schoolgebouw overigens af, dus een weg terug is er niet meer. Ook de bibliotheek heeft al zijn intrek genomen in het nieuwe pand. Maar er zijn nog ontelbaar veel afwerkpunten. De toegangsbrug ontbreekt nog, het trappenhuis moet gerepareerd, overal liggen leidingen open en de installaties werken nog lang niet naar behoren. In totaal zijn er nog zeker honderd afwerkpunten.

Maar veel animo om die aan te pakken is er niet. Er staan immers nog voor kolossale bedragen rekeningen open. En dan heeft de gemeente begin dit jaar nog zelf de aanleg van het speelplein en de sloop van het oude pand uit het DBFMO contract gehaald. Dat doet de gemeente nu voor eigen rekening na een hoogoplopende ruzie met SSB of dat nu wel of niet tot de scope van het contract behoorde.

Oud-hoogleraar Jos Lichtenberg van de TU Eindhoven, schrikt als hij hoort hoe er in Stompwijk met zijn gedachtengoed is omgesprongen. De geestelijk vader van Slimbouwen heeft inderdaad aan het begin van het traject een training gegeven aan SSB en haar partners. Maar daarbij bleef zijn betrokkenheid ook. Dat het zo mis is gegaan in Stompwijk is nieuw voor hem.

,,Het ene bedrijf huurt mij in voor een intensief begeleidingstraject tijdens de hele bouw, het andere vraagt mij er alleen aan het begin bij. Dat is aan hen. Maar dit wel heel zuur. Mijn reputatie en die van Slimbouwen staat hiermee natuurlijk wel op het spel. Ze hebben daar altijd mee geschermd en doen dat nog steeds intensief op hun site. Alleen al de naam schurkt sterk tegen die van mijn systematiek aan. Het is bovendien de reden waarom ze claimen tegen 25% lagere kosten te kunnen werken. Maar dat is natuurlijk alleen reëel als je je aan alle uitgangspunten houdt. Slimbouwen is geen kwestie van alles maar over de schutting gooien en het verder iedereen maar te laten uitzoeken. Het vraagt om glasheldere open afspraken en een sterke regisseur. Die moet echt verstand van zaken hebben en mag niet zomaar lukraak wat managementwijsheden in het rond strooien.”

(Uit Cobouw, onafhankelijk weekblad voor de bouwsector)