Uw gemeenteraad vergadert. Vraag niet hoe. Maar laat ik bij het begin beginnen. Het hoogste orgaan binnen een gemeente, ook de onze, is de Gemeenteraad. Niet het College van Burgemeester en Wethouders: dat is een soort van dagelijks bestuur. De Gemeenteraad stelt de kaders en controleert het College. Daartoe vergadert en beslist de Gemeenteraad op regelmatige basis en mag dat doen op de manier die hem goeddunkt. Er is een daarbij groot verschil tussen de diverse gemeenten en dat mag ook van de gemeentewet. Ik ben al jaren vaste bezoeker van de gemeenteraadsvergaderingen in onze eigen gemeente.
Tot medio 2018 hanteerde de gemeente Leidschendam-Voorburg een vrij schematische manier van vergaderen. Er was een cyclus van vier weken. De belangrijkste (plenaire) vergadering was aan het eind van de cyclus en daar vonden de debatten met politieke lading en de besluitvorming plaats. Zaken die meer van niet-politieke en meer van technische aard waren, kwamen aan de orde in voorliggende raadscommissies die deelgebieden behandelden. Men kon daar besluiten kwesties in de plenaire vergadering als hamerstuk af te doen. Dat gebeurde dan ook meermalen. Het verminderde de druk op raadsleden en de plenaire vergadering.
Voorafgaand bestonden er aparte Open Raadhuis Avonden en presentatieavonden die heel erg naar vorm en inhoud konden verschillen. Presentaties van organisaties, bewoners, een werkbezoek buiten de deur, het kon allemaal. Doordat het sterk voorliep op de vergaderingen had een ieder ruim de gelegenheid zijn zegje te doen. Dat zegje doen kon ook nog per inspraakbeurt: bij plenaire vergaderingen over de onderwerpen op de agenda, en in de raadscommissies over ieder gewenst onderwerp. Tot op het laatste moment kon een burger zijn politici bereiken.
Dat is een wat saai, maar wel overzichtelijk en energiezuinig vergaderschema. Je wist waar je moest zijn, zowel als raadslid en als burger. Medio 2018 is het schema onverwacht omgegooid. Er kwam in navolging van modieuze experimenten elders een Raadsforum model, met de motivatie dat de burger nu deel zou worden van de lokale politiek. Het vreemde is dat ondanks de opgegeven motivatie, de gehele invoering nauwkeurig buiten de burgers is uitgevoerd. Er is geen burger over geraadpleegd. Waarom is tot op heden nog steeds (publiek) geheim.
Het nieuwe schema betekende voor de raadsleden dat zij geacht werden in iedere vergadering aanwezig te zijn, want in iedere vergadering werd in principe elk deelgebied behandeld en gestemd. Het vreemde is dat ook raadsleden en fracties die bedenkingen hadden, toch akkoord zijn gegaan. De uitvoering is evengoed een rommeltje geworden. Men zag vanaf de publieke tribune raadsleden vermoeid raken, de interesse verliezen, onderuit schuiven, met elkaar praten, eten of gewoon niet komen. Het vergaderschema werd nog gehalveerd omdat de werkbelasting te hoog werd. Dat is uiteraard geen oplossing.
Er ontstond ook onduidelijkheid. Niet alleen voor raadsleden, maar ook voor burgers werd meermalen onduidelijk wie raads- of steunlid was, en wat wanneer aan de orde kwam, doordat de volgorde van de vergader- en bespreekpunten werd omgezet, ook na het moment dat de wet dit nog toestaat. Doorschuiven naar volgende avonden werd noodzakelijk (men kon er op wachten) en dat werd beslist op onbegrijpelijke en wisselende gronden. Dit werd versterkt doordat de burgemeester een onvaste en onzekere stijl van voorzitterschap heeft. Ook de griffier raakte in de war en verwees me in een voorkomend geval zelfs naar een te zijner tijd niet meer bestaande inspraakmogelijkheid. Bij andere gelegenheden was de planning zo beroerd dat een stemming als hamerstuk, dus zonder debat en zonder mogelijkheid van inspraak plaatsvond. Het is pijnlijk te constateren dat dit ook de werkwijze binnen een dictatuur is.
Ik werd getriggerd door de opmerking van een van de raadsleden dat dit zgn. RaadsForum model elders wel een succes is. Bij mij ontstond de vraag: Hoe kan dat? Ik ben na mijn aanvankelijke verbazing op bezoek gegaan bij vergaderingen van buurgemeenten: Wassenaar, Voorschoten, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk en Den Haag. Tenslotte zijn er behalve verschillen ook overeenkomsten tussen gemeentebesturen. Het heeft me vrij veel tijd en observatie gekost om te beseffen: Wat gebeurt er toch?
De gemeenteraad heeft zelf volgens afspraak een evaluatie uitgevoerd naar het RaadsForum, uitgevoerd door een onderzoeksbureau. Het rapport (kosten: EUR 13.500) is na een WOB-verzoek met tegenzin vrijgegeven. De conclusies erin zijn negatief en voor de hand liggend, maar niet volledig in de kern van de zaak. Dat is hier heel begrijpelijk. Het zou de mogelijkheid van een volgende opdracht kunnen hinderen.
Dan die buurgemeenten. Heel compact weergegeven: Wassenaar: sterk gespannen verhoudingen, vele afsplitsingen, een controverse die de landelijke publiciteit heeft gehaald. Men heeft een Politieke Markt gehad en is gedecideerd teruggegaan. Een van de klachten was dat een gemeenteraadslid op meerdere plaatsen tegelijk moest zijn. Voorschoten: ook de nodige spanningen; in een jaar twee afspitsingen. Politieke tegenstellingen worden begeleid door gespannen bejegening. Men heeft een Raadsforum model gehad en is ervan teruggekomen. Het was niet werkbaar o.m. vanwege overbelasting. Pijnacker-Nootdorp: uitermate welwillende bejegeningen, ook over de volle afstand van het politieke spectrum. Men hanteert een raadsforum model (griffier PN: we zouden niet meer terug willen) en als er afgestemd moet worden over vergadermomenten gaat dat met opvallende welwillendheid. Voorkomen van beschadigen staat voorop. Rijswijk: opvallend ontspannen verhoudingen. Men zegt het Forummodel te hanteren, maar het is het commissiemodel onder een andere naam. Den Haag: vrij veel spanningen, maar men hanteert het klassieke (directieve) commissiemodel en over de procedures zelf heb ik ook niet veel commotie gezien.
Er lijkt een correlatie tussen de persoonlijke verhoudingen en het functioneren van het vergadermodel: het raadsforum model heeft goede persoonlijke verhoudingen nodig, Als je er even bij nadenkt is het logisch: het benoemt een beeld van vergaderen, maar niet de orde van vergaderen, die dus vaak van geval tot geval moet worden afgestemd. Uiteraard deed ik te weinig metingen voor een relevante steekproef, maar er is een te grote correlatie dan uit het toeval verklaard kan worden. Overigens zijn er meerdere invullingen van het Forummodel mogelijk.
Voor onze gemeente speelt herkenbaar: de deelname van burgers aan de politiek is moeilijker geworden. De verhoudingen in de raad zelf zijn sinds de vorige raadsperiode eerder scherper geworden; oude tegenstellingen woeden als een veenbrand door. De raad is een gesloten cultuur die met de rug naar de samenleving staat en het van zichzelf niet in de gaten heeft. De gedachte dat het Raadsforum goede verhoudingen en burgerparticipatie kan afdwingen is een ideologische illusie. Het is eerder omgekeerd: het raadsforum model kan pas slagen als de nodige succesfactoren op hun plaats staan.
In onze gemeente is naar aanleiding van het fiasco een nieuwe werkgroep Bestuurlijke Vernieuwing aangetreden, die (alweer in beslotenheid) tot een nieuwe variant is gekomen. Om een reeds lang verhaal hier nu af te sluiten: ik verwacht na lezing ervan niet dat het ons gaat helpen.
Mijn dringend advies is dan ook aan de Raad: Beschadig het openbaar bestuur niet. Ga terug naar het drie-Commissiemodel, dat bewezen heeft goed te werken. Accepteer dat u het raadsforummodel niet kunt inzetten: uw omgeving heeft er de eigenschappen niet voor. Het zijn de wijze mensen die hun beperkingen kennen.
(Paul Baak)
