Wie goed doet, goed ontmoet. Een algemeen en goed uitgangspunt is dat als je anderen toetst, aan regels houdt en zelfs beboet je die regels tenminste ook zelf naleeft. Vreemd dat dit bij de overheid en de gemeente Leidschendam – Voorburg niet op gaat.

De werkwijze van de gemeente wordt te vaak gekenmerkt door: eerst beslissen, dan zelf onderzoeken regisseren en burgerparticipatie zo invullen dat ze geen belemmering vormen en dan bouwen. Democratie is niet gebaseerd op doordrukmacht van de meerderheid maar gericht op oplossingen zoeken die ook recht doen aan afgesproken spelregels w.o. onderzoeken en de belangen van direct omwonenden. Hoe werkt dit nu uit in Leidschendam – Voorburg?

Laten we eerst eens naar het eigen productieproces van de overheid kijken. Veelal in de vorm van de beleidscyclus van initiatief via beleidsvoorbereiding en besluitvorming naar het in de praktijk in werking treden van de wet, besluit, regel of verordening.

Mijn stelling is dat in dit ‘productieproces’ er niet of nauwelijks eisen gesteld worden. Het is zogenaamd vorm- en inhoudsvrij. Dat betekent dat het bevoegd gezag enerzijds alle vrijheid heeft om de procesgang van documenten en aanpak te bepalen van een topic. En anderzijds zijn er geen inhoudelijke voorwaarden waaraan beleidsdocumenten en onderzoeken moeten voldoen. Er zijn zelfs geen minimum kwaliteitseisen opgesteld. Zoals betrouwbaar, verifieerbaar, actueel datagebruik, realistisch, alles wat relevant is omvattend etc. Vrijheid, blijheid dus en maximale ruimte voor bestuurders om de gewenste uitkomst te bepalen.

Erg vreemd wat het gaat bij overheidsbeslissingen om heel veel geld en heel veel invloed op het dagelijks leven van burgers en ondernemers. Wie krijgt subsidie, wie mag de winkel wanneer openen, hoogte van de belastingdruk, ruimte om te ondernemen etcetera.

Hoe werkt dat bij de gemeente Leidschendam – Voorburg? Bij veel dossiers speelt hetzelfde maar wel heel duidelijk aan de hand van het bouwplan Schakenbosch. Als regisseur van de procesgang om tot de gewenste woningbouw op Schakenbosch te komen heeft verantwoordelijk wethouder Rouwendal geen kans voorbij laten gaan om eventuele kritiek en obstructie weg te werken en zijn standpunt door te drukken. Voorbeelden zijn onder meer:

= de invloed van burgers minimaliseren door ze pas aan het eind van het proces om hun mening te vragen (zinloos want er was al besloten),
= structureel niet reageren op vragen/ opmerkingen/ handreikingen vanuit burgerinitiatieven,
= een aangenomen amendement van de gemeenteraad niet uit te voeren,
= een zogenoemde second opinion onderzoek te laten uitvoeren volstrekt afgeschermd van gemeenteraad en burgers. De slager keurt zijn eigen vlees goed,
= een fundamenteel onderzoek naar de totale effecten op mens en milieu van de totale woningbouwplannen qua besluitvorming los te koppelen van het dossier Schakenbosch woningbouw.

Kortom: als zogenaamd ‘onafhankelijke’ overheidsregisseur van het proces is gekozen voor de aanpak ‘hoe kan ik het proces zo organiseren dat het raadsbesluit omzeilt wordt en mijn eerdere standpunt toch gerealiseerd wordt?’ Kernachtig verwoord heet dit doordrukmacht: eerst beslissen en dan routekaart ernaar toe zelf maar invullen.

Ook inhoudelijk zijn er vele voorbeelden aanwezig. Zo zijn de verkeers- en milieuonderzoeken met betrekking tot Schakenbosch te beperkt van scope, gebaseerd op discutabele aannames waar vele manco’s inzitten (andere bouwplannen en het Mall-effect ontbreken bijvoorbeeld), er worden niet actuele data gebruikt en de onderzoeken zijn slordig uitgevoerd. Een voorbeeld van dit laatste: veel knip- en plakwerk waarbij passages in de studie direct overgenomen zijn uit andere studies. Schakenbosch ligt ineens aan de Lek of bij Nieuwegein.

Vanuit oogpunt van veiligheid, gezondheid, duurzaamheid en energiebewustzijn legt de overheid de marktsector heel veel spelregels, eisen, voorwaarden en condities op. In het productieproces van zand naar klant zijn legio regels. Ik noem er enkele zoals verplichte onderzoeken en toelatingstesten, energie en uitstootnormen, etiketteringseisen, promotie, uitstalling, garantiebepalingen, grondstofnormering, houdbaarheids- en versheidseisen, leverings- en verwerkingsvoorwaarden. En ga zo maar door. Verschillend per product, dienst en branche en over de hele keten van toepassing. Bij overtreding zal diezelfde overheid niet schromen vanuit het publiek belang om met sancties en boetes te komen. En die zijn niet mis. Gaat soms wel er ver. Met Europese richtlijnen over lengte en kromming van bananen. Maar in essentie verklaarbaar en te begrijpen.

Een groot verschil dus tussen de sterk regulerende overheidsrol naar de marktsector en haar eigen open ‘productieproces’ of beleidscyclus. Dit komt het democratisch gehalte, zorgvuldigheid en kwaliteit van het openbaar bestuur alsook het vertrouwen van burgers in de gemeente zeker niet ten goede. Wie wind zaait zal ….. storm oogsten.

(Rob van Engelenburg, docent Stichting burger en overheid)