Onthutsend. Er is geen ander woord voor het beeld dat opdoemt uit stukken die burgemeester Jules Bijl gisteren naar de gemeenteraad zond over een onderzoek dat het bureau NTA in 2019 en 2020 deed naar extreem rechts en extreem links in de gemeente. En dan gaat het niet alleen over het werk van NTA zelf. Maar ook om de handelwijze op het Raadhuis.

Om bij NTA te beginnen. Dat bouwde het onderzoek eigenhandig om naar speurwerk in de moslimgemeenschap, bij de moskee in Leidschendam en onder degenen die bij dat gebedshuis betrokken zijn. Daarover leverde men vervolgens in mei 2020 een flut stuk: een rapportje van zeventien pagina’s waarvan er 14 over moslims en de moskee gaan, 3 over extreem rechts en een kwart pagina over extreem links. Het broddelwerk leverde geen nieuwe informatie op noch bood het nieuwe inzichten. En dat voor 71.500 euro.

Voor de goede orde: de inhoud van het NTA-rapport is nog steeds geheim. Zelfs degenen die op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (WOB) inzage hebben verlangd, hebben die nog steeds niet gekregen. Iets of iemand heeft bezwaar tegen openbaarmaking gemaakt en de Haagse rechtbank verzocht een openbaarmaking vooralsnog te verbieden. Pas als de rechter uitspraak heeft gedaan kan de route naar openbaarmaking vervolgd worden.

Dan de rol van het Raadhuis. Daar blijkt oud-burgemeester Klaas Tigelaar eigenhandig tot het onderzoek van NTA te hebben besloten. Wat hem daartoe dreef en welke overwegingen hij daarbij had, is onbekend. Hij sprak zelf medio 2019 met NTA-medewerkers, vroeg hen om een offerte en gaf een ambtenaar, toen die offerte binnen was, mondeling opdracht daarvoor te tekenen. Op schrift staat er niets. De inkoopadviseur van de gemeente werd er buiten gehouden.

Tigelaar overlegde verder met niemand. Niet met zijn topambtenaren, zijn collega’s in B&W, juristen, de fractievoorzitters van de politieke partijen in de gemeenteraad. De vraag of dit allemaal wel zo kon kwam kennelijk niet in het hoofd van de man op. Over mogelijke gevolgen van zo’n onderzoek werd niet nagedacht. En als Tigelaar zijn hersens daar wel over pijnigde, deelde hij die gedachten niet met anderen.

De ambtenaar die de opdracht kreeg de offerte van NTA te tekenen, en daarmee feitelijk groen licht gaf voor het onderzoek, trok intern niet aan de bel. Dat deed in februari 2020 wel de Functionaris gegevensbescherming (FG). Volgens hem was er geen juridische grondslag voor het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens. Hij verlangde daarom een formeel besluit van B&W. Dat verzoek werd genegeerd. Er kwam geen bewuste afweging over de juridische grondslag van het NTA-onderzoek.

Pas toen er eind 2021 vragen over de werkwijze van NTA ontstonden naar aanleiding van een NRC-publicatie over het onderzoek, vroegen B&W het bureau of men wel rechtmatig gehandeld had. Toen daarop een bevestigende reactie kwam van NTA liet het gemeentebestuur het daarbij.

Ondanks het feit dat hij de inhoud van het NTA-rapport als één van de weinigen wel kende, vond oud-burgemeester Klaas Tigelaar het niet nodig om op dat moment anderen over die inhoud in te seinen. Hij wilde de gemeenteraad wel informeren, zo laat Jules Bijl nu weten, doch dat kwam er niet van. Door corona kon er alleen online vergaderd worden en dat vond de oud-burgemeester in dit geval niet geschikt.

Let wel: het rapport kwam eind mei 2020 binnen. Tigelaar zelf vertrok op 1 september 2021 uit de gemeentepolitiek het onderwijsveld in. Gedurende een jaar en drie maanden kon er dus geen manier bedacht worden om tenminste de gemeenteraad op de hoogte te stellen en met hen te bespreken wat te doen. Echt geloofwaardig is dat niet. Waar een wil is, is een weg, luidt het gezegde. In deze was die wil er kennelijk niet.

Feit is dat de hele gang van zaken alleen maar schade heeft veroorzaakt. Bij de moslimgemeenschap, het moskeebestuur, degenen wier persoonsgegevens door NTA zijn verzameld en verwerkt. Maar niet alleen daar. Ook het ambtelijk apparaat treft blaam (want geen weerwerk) net als B&W (niet doorvragen), de fractievoorzitters (je vrijblijvend laten informeren), de gemeenteraadsleden (idem). Bij allen was de radar niet scherp afgesteld. Nog het allerminst bij oud-burgemeester Klaas Tigelaar.

Jules Bijl belooft dat er lessen getrokken zullen worden uit het gebeurde. Ambtelijk, maatschappelijk, politiek. Dat moge zo zijn. Zonder alartheid op en een zuiver gevoel voor recht en onrecht alsmede de absolute wil daar naar te handelen, zal dat de situatie verbeteren. En is een herhaling van het NTA-drama voorgeprogrammeerd.

Dat bewijst het recente verleden ook. Hoe zat het ook weer met het bouwproject Duivenvoordecorridor (bewust gemanipuleerde berekeningen), het contract voor de bouw van het Kulturhus in Stompwijk (onderhands aanbesteed aan een partij die niet aan de criteria voldeed en failliet ging), het stiekem ‘volgen’ van bezoekers van het Voorburgse Huygenskwartier via het signaal van hun mobiele telefoon (waarbij de wet werd overtreden)? Telkens werden er zogenaamd ‘lessen geleerd’. NTA laat groeten.