‘Steeds lastiger wordt het om waarheid en onzin, ook in de pers, van elkaar te onderscheiden. Trollen, fake news-presidenten en zelfs een oorlog gebaseerd op beeldvorming zijn hier voorbeelden van. Een kwalijk fenomeen met verstrekkende gevolgen. Even inzoomen dus.

Het aantal communicatiemedewerkers, strategisch adviseurs, ingehuurde specialisten en spindoctors neemt al jaren toe in de ambtelijke en politieke wereld. Allemaal met de taakstelling: minimaliseer schade aan organisatie en minister / wethouder bij calamiteiten en maximeer exposure bij succesverhalen. Deze dure overhead medewerkers houden zich dus niet bezig met een eigen beleidsterrein maar zijn veelal bezig met beeldvorming naar buiten. Kortweg: het verkooppraatje.

Professor van Ruiter van de TU Twente maakt in dit verband een zinvol onderscheid tussen politieke en overheidscommunicatie.

Zo gaat de communicatie van politici en politieke partijen veel ,,vrijer en makkelijker” met de werkelijkheid en zeker realiseerbaarheid van plannen om. Imago beïnvloeding en wensdenken zeker richting het brede publiek, kiezers c.q. de eigen achterban staat dan voorop. Overheidscommunicatie daarentegen zou veel transparanter en op feiten gebaseerd moeten zijn. Vreemd is dat criteria hiervoor juist ontbreken. Slechts op basis van WOB-verzoeken (Wet openbaarheid bestuur) van onderzoeksjournalisten en politieke dossiertijgers komt de onderste steen soms boven. Alleen bij feitelijk onjuist informeren van bestuurders dan wel onvolledig / niet informeren wordt de Tweede Kamer echt boos en kunnen consequenties volgen. Zie de diverse grote dossiers als Toeslagenaffaire, aardbevingsschade, corona, vervuoling door Tata Steel et cetera.

Dit speelt zich ook af in Leidschendam – Voorburg. Om enkele van de vele voorbeelden te noemen. Al in 2018 heeft het Burgerinitiatief Leidschendam Noord aan de bel getrokken over de dreigende verkeerschaos rond de Mall of The Netherlands met onder meer artikelen in Vlietnieuws en AD Haagsche Courant. Met als bagatelliseerde reactie van de vervoerswethouder van de VVD: loopt zo’n vaart niet, is goed onderzoek en komt wel goed. Het resultaat zien we nagenoeg iedere dag. De burgerparticipatie rond het Schakenbosch bouwplan was volgens het (vorige) college van B&W prima verlopen. Door het feitelijk uit handen te geven aan de belanghebbende projectontwikkelaar (die dus niets wilde veranderen) is het zo geregisseerd dat zelfs van inspraak niets overbleef. Ook kan gewezen worden op de soap rond het burgerparticipatiedossier met de zogenoemde ‘beeldvorming’ van raadsleden. Een thema dat per definitie in al haar facetten openbaar en transparant moet zijn werd besloten en geheim gemaakt.

Analyseren is leuk, kritiek uiten aardig maar suggesties ter voorkoming zijn beter. Hoe kunnen we dit sluimerend proces van beeldvormingserosie en nepnieuws nu keren en het vertrouwen in het democratisch bestel vergroten? Bestuurders zijn niet primair politici maar overheidsdienaren en een expliciete set aan minimumeisen waar overheidscommunicatie aan moet voldoen is nodig. Te denken valt aan betrouwbaar, feitelijk, actueel en relevant. De inzet van ambtenaren en publieke middelen moet afgeschermd worden voor puur politieke doeleinden. Beeldvormende bijeenkomsten maar ook evaluaties bijvoorbeeld moeten door een onafhankelijke partij uitgevoerd worden. En tevens in een openbare en transparante setting begeleid worden door meer dan politieke vrienden. Dus: meer vertrouwen in de overheid door minder politieke vermenging’.

(Rob van Engelenburg)