Bij een opgraving in en rond een boerderij aan de Noortheylaan in Leidschendam rond het jaar 2000 werd een baksteen gevonden met aan één zijde een heraldische afbeelding in reliëf. Afgebeeld zijn twee ‘klimmende leeuwen’ binnen twee ruiten, waarvan in de rechter ruit boven de leeuw nog het getal ‘13’ zichtbaar is. De halve ruiten aan de boven- en onderkant zijn opgevuld met een bloemmotief. Deze baksteen is een zogenaamde haardsteen, die in de Nederlanden in de 16e en 17e eeuw gebruikt werd voor bescherming van de muur achter de haard tegen de hitte en die tegelijk diende als decoratie.

De productie van haardstenen is ontwikkeld in de toenmalige Zuidelijke Nederlanden. Met de val van Antwerpen in 1585 vluchtten vele handwerkslieden uit dat gebied naar de Noordelijke Nederlanden. Daaronder waren steenbakkers die haardstenen konden maken. Zij begonnen met name in Holland en Utrecht met de productie van deze haardstenen.

Haardstenen werden net als gewone bakstenen in een houten mal (raam) gemaakt. Voor bakstenen had dit raam geen bodem, maar voor haardstenen werd een losse, dikke houten bodemplank gebruikt. In deze plank had een houtsnijder een negatieve voorstelling uitgesneden. Op de versierde bodemplank werd een dunne laag plastische klei geduwd. Daarna werd het hele raam afgevuld met een minder plastische klei. Tenslotte werden de haardstenen langer gebakken dan gewone bakstenen om ze harder en daardoor vuurvaster te maken.

Heraldische afbeeldingen op haardstenen, zoals die van de Noortheylaan, waren in de 16e en 17e eeuw populair. Je hoefde niet van adel te zijn om ze in je haard te hebben.

In Utrecht is een vrijwel identieke haardsteen gevonden. Daarop staat boven de linker leeuw ‘16’ en boven de rechter ‘10’, wat samen het jaar 1610 maakt. Het is daarom aannemelijk, dat het jaartal dat op onze haardsteen heeft gestaan en waarvan alleen het getal ’13’ boven de rechter leeuw resteert, 1613 is.

Na 1625 verdween de productie van haardstenen door de komst van de gietijzeren haardplaat. De muur naast de haard werd vanaf die tijd versierd met geglazuurde (Delfts blauwe) wandtegels. (Tekst: Wim van Horssen. Foto: Joanneke van den Engel-Hees).