Een gemeenteraad heeft in Nederland zogenoemd budgetrecht. Dat wil zeggen dat de gemeenteraad financiële middelen aan B&W beschikbaar stelt voor het uitvoeren van beleid. Dat doet men via het vaststellen van de begroting of door vragen vanuit B&W om meer geld voor bepaalde zaken, te accorderen.

Afgelopen week maakte wethouder Bianca Bremer bekend een potje van 500.000 euro te willen om van daaruit woningbouwplannen sneller realiteit te kunnen laten worden. Een nobel doel, sneller bouwen, gezien de woningnood en de eindeloze wachtlijsten voor mensen die een goedkope – lees sociale – woning zoeken.

Toch is er een probleem: als het potje er eenmaal is kan de wethouder zelfstandig beslissen voor welk project zij eruit put. De gemeenteraad komt daar niet meer aan te pas. Door een grens te stellen aan bestedingen uit het potje van 200.000 euro kan de wethouder, naar eigen zeggen, maximaal vier projecten per jaar van steun voorzien.

Nu worden er binnen de gemeente nauwelijks sociale woningen gerealiseerd. Dus welke projecten gaat de wethouder dan steunen? En dat buiten de gemeenteraad om. Sterker nog: de instelling van het potje vindt de wethouder nodig omdat de gang langs de gemeenteraad als er extra geld nodig is, haar te lang duurt. Drie tot vier maanden, zo stelt ze.

Nu duurt een bouwproject vanaf plan tot realisatie ongeveer tien jaar. Dus maken die drie tot vier maanden ook niet zoveel uit. Daar komt bij dat de gang langs de gemeenteraad ook korter kan. Binnen een maand kan een en ander geregeld zijn mits alle partijen willen meewerken en agendaprocedures even opzij zetten. Waar een wil is, is een weg.

Hoe dan ook, het gaat om het functioneren van de democratie en de positie van de gemeenteraad daar binnen. Formeel is die raad het hoogste orgaan binnen de gemeente. Die positie kan echter alleen recht worden gedaan als men gebruik maakt of kan maken van alle bevoegdheden die men heeft. Dus ook het budgetrecht.

De gemeenteraad is er al eerder mee akkoord gegaan dat men over wijzigingen in de uitgaven van minder dan 100.000 euro niet meer apart geïnformeerd hoeft te worden. Daarnaast heeft men ermee ingesteld dat er binnen de begroting zogenoemde ‘reserves’ werden ingericht: potten geld voor bepaalde doeleinden waarbij B&W de besteding bepalen.

Zo zijn er reserves Bereikbaarheid Stompwijk, Verevening sociale woningbouw, Nazorg Rietvink, Onderwijshuisvesting, Duurzaamheid, Energietransitie, Bereikbaarheid, Langer zelfstandig wonen, Mobiliteit, Sterk voor Noord, Ondergrondse hoogspanningskabels, Herontwikkeling Julianabaan, Herstelbeleid, Ondersteuning energielasten, CID Binckhorst Velostrada, CID Binckhorst leefbaarheid, Vluchtelingenopvang.

Allemaal samen 112 miljoen euro. Op een begroting van 320 miljoen. Bovendien zijn er ook nog financiële ‘voorzieningen’ van 19,3 miljoen euro. Ook daarover heeft de gemeenteraad geen macht. Nu wil wethouder Bremer er dus een potje van 0,5 miljoen euro aan toevoegen.

En dan hebben we het nog niet over de 26 miljoen euro die de gemeente uitgeeft aan organisaties waar men deel van uitmaakt zoals Metropoolregio Rotterdam Den Haag, Avalex, GGD Haaglanden, Omgevingsdienst Haaglanden, Veiligheidsregio Haaglanden, Jeugdhulp Haaglanden. Allemaal organisaties waarbij de bijdrage van de gemeente elders wordt vastgesteld, en niet door de gemeenteraad.

Al met al zitten we dan al op 157 miljoen euro; meer dan de helft van het begrotingstotaal. Voeg daarbij ook nog eens alle beleidstaken die de gemeente op last van de rijksoverheid moet uitvoeren (waarvoor het rijk wel geld levert maar altijd te weinig) en het wordt duidelijk dat het budgetrecht van de gemeenteraad feitelijk weinig meer voorstelt.

Vandaar dat een gemeenteraad die iets wil voorstellen, de eigen rechten moet hoeden en niet moet laten uithollen door plannetjes van B&W. Zelfs niet als het alibi ‘snellere woningbouw’ luidt.

Op de vraag over hoeveel begrotingsgeld de gemeente/gemeenteraad nog vrij kon beslissen wist het Raadhuis geen antwoord. Oud-wethouder Floor Kist berekende ooit dat het om 20 procent ging. Een berekening van zo’n 8 jaar geleden. Wedden dat het percentage sindsdien gedaald is?